Ачыкъ дерс Харифледен.

Хазырлагъан: Хетагурова (Хубийланы) Сусана Аубекирни къызы.
Дерсни аты:
«Тунакы тауушла [б], [б’] эмда харифле Б,б».
Дерсни мураты: 1. сабийлени тунакы тауушла [б], [б’] эмда Б, б харифле бла танышдырыу; 2. аланы тилде айыра билирге юретиу, джазыуда къалай белгиленнгенлери бла танышдырыу, юреннген харифле бла сёзлени окъуу, магъана сурачтыкълагъа хапарчыкъ къурау; 3. сабийлени тиллерин байландырыу, акъылларын, ангыларын ёсдюрюу; 4. [б], [б’] тауушлагъа джумушакъ, къаты деб айыра билирге, зынгырдауукъ дерге билимлерин теренлетиу; 5. сабийлени тюз джашай билирге иннетлерин айландырыу. Дерсге керекле: магъана суратла,булбул чыпчыкъчыкъны сураты, джашил бла кёк бояулу къаты къагъытчыкъла, бёлюмлери, сёзлери болгъан къагъытчыкъла.
ДЕРСНИ БАРЫУ ДЖОРУГЪУ

I.

Дерсге хазырланыу.
Зынгырдады къонгурау, Билдирди дерсни аллын!
II.

Билимлерин тинтиу.
– Къарачыгъыз сабийле бизге къонакъгъа бюгюн не келгенди? (Булбул чыпчыкъчыкъ.) – Бир эсгериб къарачыгъыз аны неси барды бизге.(Къангада баштёбен айланыб тргъан суратланы тюзлерине айландырыб биримлейди устаз. Сабийле уа аланы атларын тюз айтадыла: А, Л, Н, М, Ш, Р, Т, Ы, У, къысха У, О). – Быланы ичлеринде къайсылагъа ачыкъ тауушла дейбиз? (А, Ы, У,О). – Къаллай тауушлагъа ачыкъ тауушла дейбиз? (Джырланнган, созулгъан тауушлагъа). – Къалгъанла уа къаллайладыла? (Тунакыла). – Алагъа тунакыла деб нек айтадыла? (Аланы созалмайбыз). – Келигиз Булбулчукъгъа къалай окъуй билгенибизни кёргюзейик. (Сабийле билген харифлери бла къуралгъан сёзлени окъуйдула:
таш,

нал, мор, тау, тылы, мылы, тар, Алан, аша, тур, таууш
).
III.

Дерсни атын ачыкълау.
– Ким айтады меннге, къаллай харифге башланады бизни къонагъыбызны аты? (Бэ харифге). Хетагурова Сусана
– Аперим! – Къаллай харифни алыб келген болур бу чыпчыкъ? Аны биз кёрюр ючюн, аллай хариф бла бла башланнган сёзлени джомакъланы джууабларында табаргъа керекбиз:  Мен барама, барама, Балта узунун баралмайма. (Бешик)  Бир атаны – беш баласы. Балаланы атлары къалайды? (Бармакъла)  Къойла джыйылыучу мекям. (Бау). – Аламат! Бу джумушну биз тамам толтурдукъ. Бизге да Булбул саугъагъа хариф келтиргенди. Бюгюн биз
б
(бэ) хариф бла танышырыкъбыз, ол къаллай тауушла бергенин айырлыкъбыз.
IV.

Джангы англамла бла танышыу эмда ала бла хайырлана билиу.
– Карачыгъыз, неди бу суратдагъы? (Бёрю, аны сураты къангада). – Келигиз бу сёзню бёлюмлеге бёлейик: бё-рю. – Ненча бёлюмю барды бу сёзню? (Эки). – (Къангада сёзге схема салынады.) Къайсы бёлюмге басым тюшеди? (Экинчиге). – Биринчи тауушну бир айтчыгъыз бу сёзде. ([б’]). – Къаллай тауушду: ачыкъмыды, огъесе тунакымыды? (Тунакы). –Меннге бир кёргюзчюгюз, бу тауушну джырланмагъанын. (Ауаз чыкъмай, бителиб къалады). – Джумушакъ айтыламыды огъесе къаты? (Джумушакъ). – Къаллай бет бла боялыргъа керекди бу ючкюлчюк? (Джашил). – Экинчи таууш къаллайды? (Ачыкъ). – Къаллай бояу бла бояллыкъды бу ючкюлчюк а? (Къызыл). – Экинчи бёелюмню биринчи тауушу уа къаллай тауушду: ачыкъ огъесе тунакы? (Тунакы). – Джумушакъ огъесе къаты? (Джумушакъ). – Къаллай бояу бла? (Джашил). – Эм ахыр таууш а? (Ачыкъ). –Къаллай бояу бла? (Къызыл). –Келигиз, бу сёзню окъуюкъ. (Устаз таякъчыкъ бла кёргюзеди, сабийле бирден окъуйдула.
Керилиу такъыйкъа. «Киштикчик»
. Бизде барды киштикчик, Кеси джити тишличик, Кёзлери отча джаннган, тырнагъы чычхан тутхан. (Сёзлеге кёре къолчукъларын къымылдатала)
V.

Билимлерин бегитиу, теренлетиу.
– Эсге тюшюрюгюз да, айтчыгъыз [б’] тауушу болгъан сёзле. (Бешик, белибау, бир, беш, тёбе). – Эсге тюшюрюгюз да, айтчыгъыз [б] тауушу болгъан сёзле. (баш, бош, къоба, зыба, чабыр, бармакъ, бышлакъ). Хетагурова Сусана
– Аламат! Аперим! – Келчигиз, биз Булбулчукъгъа къалай окъугъаныбызны джангы харифи болгъан бёлюмлени кёргюзейик. (Устаз къангада бёлюмлени кёргюзеди, сабийле окъуйдула:
ба, бо, бу, бы)
. – Энди сёзлени окъуюкъ:
бал, бут, бол, быт, ба-ла, бу-ту, бо-лум, быт-быт, бал-та,

бут-да, бол-ду, был-тыр
. – Келигиз, энди бу сёзлени бир окъуюкъ:
Бал-бу, Ба-тыр, Бал-дан, Ба-шир, Бол-ду.
– Уллу харифге нек башланнгандыла бу сёзле? (Адам атла уллу Хариф бла джазыладыла).
VI.

Харифни таный билиу иш.
Булбулчукъ сизге бюгюн иш келтиргенди. 1. Сабийле къагъытчыкъла аладыла. – Къагъытчыкълада джазылгъан харифлени ичинде
б


харифни табыб тегерекке алыгъыз къарандаш бла. (Минут чакълы бир заман бериледи бу ишге. Андан сора сабийлени кёзюу-кёзюу тургъузуб сорады устаз). – Ненча хариф табдынг биринчи тизгинде? (4 хариф) Экинчи сабийден сорады. – А сен а ненча хариф табдынг экинчи тизгинде? (Тёрт). Ючюнчюден (терт дейди).
VII.

Китаб бла ишлеу.
– Китабланы 50-чи бетин ачыгъыз. 1)Сурат бла иш: – Суратда не кёресиз? (Сабийлени джууаблары). – Ишчиле къайда ишлейдиле? (Сабан тюзде). – Джылны къайсы чагъы кёрюнеди? (Къач). – Ишчиле не ишлейдиле? (Мюрзеу джыядыла). – Неге керекди мюрзеу. (Сабийлени джууаблары). 2) Сёз иш:
оракъ
– хансны орургъа къынгыр бычакъча джити темир, мычхыча ауузу болгъан, сабы бла;
будай къысым
– будайны оракъ бла оруб бауласала, анга будай къысым дегендиле; бауланнган къысымланы ёрге сиреб джыйыб тургъандыла;
ындыр басхан
деб, будайны уууб, кебдириб тургъан джерге айтыб тургъандыла;
будай ётмек
– будай ундан этилген акъ ётмек. 3) Белюм-таууш айырыу:
Балий
– терекде ёсген, бармакъ тенгли къызыл, татлы кёгет. – Балий деген сёзню ненча бёлюмю барды? ( Эки). – Биринчи бёлюм ненча тауушдан къуралыбды? (Юч). Экинчи уа? (Юч). - Каллай тауушха башланады сёз? (Тунакы). – Джумушакъмыды огъесе къатымыды? – Экинчи таууш къаллайды? (Ачыкъды). Ючюнчю? (Джумушакъ Хетагурова Сусана
тунакы таууш). Тёртюнчю? (Ачыкъ). Бешинчи уа? (Джумушакъ тунакы). Балийни юсюнден назмучукъну окъуйду устаз: Тереземи тюбюнде Къызыл балий чагъады. Заман болмай джыяргъа, кеси аллына агъады. (Акъбайланы И.)
VIII.

Дерсни тамамлау.
- Къаллай тауушланы эсге тюшюрдюк? (Кёб заманны эсде тутаргъа юретиу). – Къаллай тауушла бла танышдыкъ бюгюн? ([б], [б’] ). – Къаллай хариф бла белгиледик ол тауушланы? (Бэ). – Нени джаратдыгъыз дерсде? – Нени къыйынлашыб ангыладыгъыз? – Ёрге туругъуз, кесин иги ишлегеннге санагъанла? – Дерсге сезимигизни суратлагъыз къагъытда. Дерсге керекле: 1-чи карточкала: Р, Т, Ы, У, б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, б, а, о, у, т, Н, М, Ш, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, Р, Т, Ы, У, Б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, р. Р, Т, Ы, У, б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, б, а, о, у, т, Н, М, Ш, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, Р, Т, Ы, У, Б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, р. Хетагурова Сусана
Р, Т, Ы, У, б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, б, а, о, у, т, Н, М, Ш, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, Р, Т, Ы, У, Б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, р. Р, Т, Ы, У, б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, б, а, о, у, т, Н, М, Ш, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, Р, Т, Ы, У, Б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, р. Р, Т, Ы, У, б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, б, а, о, у, т, Н, М, Ш, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, Р, Т, Ы, У, Б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, р. Р, Т, Ы, У, б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, б, а, о, у, т, Н, М, Ш, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, Р, Т, Ы, У, Б, а, о, у, т, б, ы, ш, р, м, н, л, б, А, Л, Н, М, Ш, Б, Р, Т, Ы, У, О, У, р. Хетагурова Сусана
Хетагурова Сусана
Хетагурова Сусана
Хетагурова Сусана
Хетагурова Сусана
[ ] [ ] Хетагурова Сусана

таш

нал
Хетагурова Сусана

мор

тау
Хетагурова Сусана

тар

аша
Хетагурова Сусана

тур

мал
Хетагурова Сусана

ты-лы
Хетагурова Сусана 15

мы-лы
Хетагурова Сусана 16

А-лан
Хетагурова Сусана 17

тау-уш
Хетагурова Сусана 18

ба бо
Хетагурова Сусана 19

бу бы
Хетагурова Сусана 20

бал

бут
Хетагурова Сусана

бол

быт
Хетагурова Сусана

ба-ла
Хетагурова Сусана 23

бу-ту
Хетагурова Сусана 24

бо-лум
Хетагурова Сусана 25

быт-быт
Хетагурова Сусана 26

бал-та
Хетагурова Сусана 27

бут-да
Хетагурова Сусана 28

бол-ду
Хетагурова Сусана 29

был-тыр
Хетагурова Сусана 30



Бал-бу
Хетагурова Сусана 31

Ба-тыр
Хетагурова Сусана 32

Бал-дан
Хетагурова Сусана 33

Бол-ду
Хетагурова Сусана 34

Ба-шир
Хетагурова Сусана 35
Хетагурова Сусана 36
Хетагурова Сусана 37
Хетагурова Сусана 38
Хетагурова Сусана 39
Хетагурова Сусана 40
Хетагурова Сусана
Хетагурова Сусана 42